Scriptium- Posted on
Actieonderzoek doen
Ben jij van plan om een praktijkgericht onderzoek uit te voeren? Dan is actieonderzoek wellicht de juiste aanpak voor jou. Met dit type (praktijk)onderzoek combineer je actie en onderzoek. Het doel van actieonderzoek is om nieuwe kennis te vergaren terwijl je tegelijk de praktijk verbetert. Om dit te doen verricht je onderzoek in de praktijk, in plaats van louter onderzoek voor de praktijk. Met actieonderzoek krijg je het beste van twee werelden: theorie én praktijk. Daarom kan actieonderzoek een zeer geschikte manier zijn om onderzoek te doen. Met actieonderzoek leer je namelijk niet alleen een probleem te onderzoeken, maar ook de oplossing te implementeren. Meer weten over de voordelen van actieonderzoek? Lees dan verder.
Wat is actieonderzoek?
Je weet nu dat actieonderzoek theorie en praktijk combineert, maar dat is niet alles wat er te zeggen valt over actieonderzoek. Bij een actieonderzoek ga je steeds opnieuw een cyclus van planvorming (plannen), ontwikkeling (actie), studie (observeren) en reflectie (reflecteren) doorlopen. Aan het einde van elke cyclus wordt bepaald wat nodig is in de volgende ontwikkelfase. Bij een actieonderzoek moet je verder denken dan alleen enquêtes en interviews. Je gaat namelijk onderzoek doen dat verder gaat dan een bepaald probleem verklaren, en je gaat tijdens je onderzoek al verandering in de praktijk aanbrengen. Hierdoor draag je bij aan je eigen ontwikkeling én aan die van de praktijksituatie.
Over het algemeen kan gezegd worden dat actieonderzoek voldoet aan de volgende vijf kenmerken:
Voordelen actieonderzoek
Actieonderzoek leidt tot betere en diepere inzichten
Met actieonderzoek sta je als onderzoeker niet aan de kant, je bent midden in alle actie te vinden. Dit zorgt ervoor dat je meer in contact komt met de mensen die in het veld werken. Je krijgt alles mee van wat er in de praktijk aan de hand is. Je krijgt first hand mee hoe het is om in het vakgebied aan de slag te zijn.
Actieonderzoek is uitdagend en verhoogt de betrokkenheid
Actieonderzoek kan erg onvoorspelbaar zijn, maar dat is juist wat het uitdagend maakt. Het kan daarnaast je betrokkenheid bij de organisatie waarvoor je het onderzoek uitvoert verhogen, omdat je in real life op zoek bent naar een (praktische) oplossing voor het probleem.
Actieonderzoek is meer praktijk- en oplossingsgericht
Een ander voordeel van actieonderzoek is dat het meer praktijk- en oplossingsgericht is. Daardoor levert het vaak meer waardevolle aanbevelingen dan een praktijkonderzoek dat geen actieonderzoek is.
Veel onderzoeken en scripties gaan uit van een theorie, en vervolgens wordt op basis daarvan een praktijkonderzoek opgesteld en uitgevoerd. Het is een vrij ‘lineaire’ vorm van onderzoek, en vaak meer deductief van aard (je werkt van ‘boven’ naar ‘onder’). Bij een (uitgebreid) actieonderzoek werk je meer cyclisch.
Stel, je bent leraar op een basisschool. Je wilt een nieuwe lesmethode in de klas introduceren om de samenwerking tussen de leerlingen te vergroten. Je stelt als onderzoeker of leraar de lesmethode op en implementeert vervolgens deze methode in de klas. Je observeert het resultaat en noteert je reflectie erop. In een tweede ronde kun je de methode finetunen om tot een beter resultaat te komen en ervoor te zorgen dat de leerlingen nog beter gaan samenwerken. Daarmee kom je vaak tot een effectievere oplossing.
Hieronder wordt de cyclische aard van actieonderzoek visueel weergegeven:
Nadelen actieonderzoek
Actieonderzoek kan ten koste gaan van objectiviteit
Actieonderzoek is doorgaans participatief. Je neemt zelf deel aan het onderzoek. Om deze reden dien je dus goed je rol als onderzoeker af te bakenen. Doordat je zelf in het onderzoek participeert, bijvoorbeeld als leraar die een nieuwe lesmethode in de klas introduceert, kan dit ten koste gaan van de objectiviteit van het onderzoek. Daarom is het van belang dat je goede begeleiding hebt wanneer je begint met actieonderzoek. Om de objectiviteit te waarborgen kun je je onderzoek bij elke stap voorleggen aan een extern persoon, bijvoorbeeld je schoolbegeleider. Ondanks dat je zelf deel uit maakt van het onderzoek, dien je te allen tijde een neutrale positie en houding als onderzoeker aan te nemen, en zo objectief mogelijke conclusies te trekken. Dit is soms lastig.
Actieonderzoek kan de validiteit en betrouwbaarheid verlagen
Doordat je vaak één-op-één contact hebt met anderen, moet je rekening houden met wat je wel en niet kunt zeggen en doen. Het is verstandig om bij actieonderzoek meer aandacht te besteden aan de waarborging van de validiteit en betrouwbaarheid. Dit kun je bijvoorbeeld doen door interview- of enquêtevragen door een externe beoordelaar te laten beoordelen. Daarnaast dien je ervoor te zorgen dat de kans op sociaal wenselijk gedrag of sociaal wenselijke antwoorden van participanten wordt geminimaliseerd. Een manier om dit te doen is de participanten niet op de hoogte te stellen van het feit dat het een onderzoek betreft.
Een andere moeilijkheid bij actieonderzoek is dat het lastiger te repliceren is, omdat je zelf deel uitmaakt van het onderzoek, en omdat het vaak casus-specifiek is. Dit gaat dan ten koste van de betrouwbaarheid en de externe validiteit. Daarom is het handig om in je onderzoek de methode uitgebreid te beschrijven, zodat de lezer goed kan oordelen of je je aan wetenschappelijke principes hebt gehouden. Daarmee zorg je er ook voor dat een andere onderzoeker je onderzoek kan repliceren. Dit verhoogt uiteindelijk de betrouwbaarheid van het onderzoek.
Actieonderzoek kan complex zijn
Actieonderzoek is vaak uitdagend. Dat is natuurlijk leuk, maar het is ook belangrijk om te weten dat het niet altijd eenvoudig is. Om het goed te doen heb je een goede onderzoekende en kritische houding nodig en een flinke dosis aan reflectievermogen, lef, een open blik en creativiteit. Als je bijvoorbeeld wilt zorgen dat zorgmedwerkers van een bepaalde afdeling in een ziekenhuis beter de protocollen volgen, zul je vaak zelf het praktijkonderzoek moeten ontwerpen.
Wanneer je de wetenschappelijke principes van objectiviteit en neutraliteit volgt, de kwaliteitscriteria van validiteit en betrouwbaarheid in de gaten houdt, en voor een goede methodische begeleiding zorgt door ervaren actieonderzoekers, vergroot je de kans dat je een gedegen actieonderzoek uitvoert.
Past actieonderzoek bij mijn vraagstuk?
Nu je weet wat actieonderzoek inhoudt en de voor- en nadelen ervan hebt gelezen, vraag je je misschien af of dit type onderzoek wel bij jouw onderwerp of vraagstuk past. Actieonderzoek is toepasbaar bij vele verschillende soorten vraagstukken.
Het wordt bijvoorbeeld toegepast bij:
Daarbij spelen vooral de beleving, belangen, opvattingen en onderlinge verhoudingen van mensen een rol.
Om je een beeld te geven van de vraagstukken waar actieonderzoek geschikt voor is, geven we een aantal voorbeelden van bestaande onderzoeksvragen:
Bron: Zouwen, T. van der. (2022). Actieonderzoek doen (2de editie). Boom Lemma.
Door actieonderzoek ga je als jonge professional of onderzoeker vaak anders naar organisaties kijken. Je weet nu meer wat er speelt en hoe je een steentje kunt bijdragen aan de groei en/of verbetering van een organisatie. Dit kan er ook voor zorgen dat jouw diploma straks meer waardevol voelt, omdat je daadwerkelijk een bijdrage hebt geleverd. Niet alleen heb je door actieonderzoek flink wat nieuwe kennis en ervaring op zak, je bent ook beter voorbereid op je eerste baan in jouw vakgebied.
Meer hulp nodig? Scriptium staat voor je klaar
Aniek is contentschrijver bij Scriptium. Ze studeerde Crossmediale Communicatie aan Hogeschool Rotterdam en heeft inmiddels al enige ervaring in de wereld van marketing en communicatie. Haar passie ligt bij het schrijven en creëren van content dat er toe doet.
Kunnen jullie misschien enkele boeken aanbevelen die ik kan gebruiken als bron voor mijn actieonderzoek?
Hallo Berend,
Bedankt voor je vraag. Hieronder zetten we er vijf voor je op een rij:
Actieonderzoek: Principes en onderzoeksmethoden voor participatief veranderen – F. van Lieshout
Actieonderzoek doen – Een routewijzer voor studenten en professionals – T. van der Zouwen
Handboek participatief onderzoek – M. Eelderink
De kern van participatief onderzoek- F. Migchelbrink
Actieonderzoek voor professionals in zorg en welzijn – F. Migchelbrink
Hallo. Hoeveel cyclussen moet ik eigenlijk houden? Is daar een richtlijn voor?
Hallo Stef,
Bedankt voor je vraag. Je dient minimaal twee cyclussen te houden. Bijvoorbeeld één oriënterende cyclus om na te gaan wat belangrijk is en één cyclus om het in de praktijk uit te proberen.
Hi Scriptium, ik vraag me af hoe het reflectieproces bij actieonderzoek moet. Zijn hier protocollen voor?
Hallo Duygur,
Er zijn meerdere reflectiemodellen. Je kunt bijvoorbeeld gebruikmaken van het STARR-model. Het STARR-model is een gedragsgericht model om te reflecteren op het gedrag of handelen van iemand. STARR staat voor:
– Situatie (context)
– Taak (doel, rol)
– Actie (gedrag, handelen)
– Resultaat
– Reflectie en evaluatie
Het hangt van je onderzoek af welke reflectiemethode het beste past.